Wczesna interwencja

Psychiatria i Psychologia Kliniczna 2016, 16 (4), p. 217–224
DOI: 10.15557/PiPK.2016.0029

Streszczenie:
Wczesna interwencja i wczesne wspomaganie to działania, których podmiotem są dziecko o zaburzonym rozwoju i jego rodzina. Pojawienie się jakichkolwiek nieprawidłowości rozwojowych u dziecka jest zawsze sytuacją stresującą oraz wymagającą podjęcia działań wspierających rodziców. Zasobem umożliwiającym uzyskanie dodatkowej pomocy jest sieć społeczna rodziny. Jakość udzielonych świadczeń zależy od wielkości tej sieci i kategorii osób, które ją tworzą. Należy pamiętać, że koncentracja tylko na rehabilitacji dziecka – z pominięciem potrzeb pozostałych członków rodziny – może z czasem doprowadzić do dysfunkcji całego systemu rodzinnego. Pojawiające się ograniczenia, które wynikają z niepełnosprawności dziecka, stanowią realne zagrożenie marginalizacją lub nawet wykluczeniem rodziny z życia społecznego. Nie jest ona w stanie wyjść z kryzysu samodzielnie, dlatego też istotną rolę odgrywają działania realizowane przez sieci wsparcia rodziny. Głównym celem niniejszej pracy było sprawdzenie siły zależności między wielkością sieci wsparcia, rodzajem zaburzenia u dziecka a strategiami radzenia sobie ze stresem stosowanymi przez rodziców dzieci uczestniczących w procesie wczesnego wspomagania lub wczesnej interwencji. Badaniami objęto 93 rodziców. Zastosowano Mapę i Kwestionariusz Otoczenia Społecznego Zdzisława Bizonia oraz Inwentarz do Pomiaru Radzenia Sobie ze Stresem – Mini-COPE. Analiza uzyskanych wyników nie wykazała istotnych korelacji między badanymi zmiennymi. Statystyki opisowe pozwoliły wskazać strategie radzenia sobie ze stresem najczęściej stosowane przez rodziców oraz pomogły scharakteryzować wielkość sieci i kategorie osób je tworzących. Artykuł zamykają wnioski dotyczące obszarów działań praktycznych w ramach wczesnej interwencji.

Słowa kluczowe:
radzenie sobie ze stresem, rodzina, wczesna interwencja, sieć społeczna

Pełny artykuł

Psychiatria i Psychologia Kliniczna 2016, 16 (4), p. 225–228
DOI: 10.15557/PiPK.2016.0030

Streszczenie:
Niniejsza praca stanowi raport z działań w placówkach dla dzieci oraz ich umiejętności wywierania wpływu na kompetencje rodzicielskie w zakresie opieki instytucjonalnej nad młodszymi dziećmi. Placówki dla dzieci (placówki dla niemowląt, dzieci i ośrodki dla dzieci) zapewniają wszechstronną opiekę dla dzieci i rodziców w przypadkach, w których z różnych względów kompleksowy rozwój dziecka jest zakłócony bądź jego życiu zagraża niebezpieczeństwo. Głównym celem takich placówek jest zapewnienie odpowiedniej opieki nad dziećmi, a także wsparcie rodzin w procesie odbudowywania ich podstawowych funkcji. Na podstawie ankiety przeprowadzonej w placówkach opieki nad dziećmi określono najczęstsze trudności związane z kompetencjami rodzicielskimi, jak również informacje dotyczące zakresu, w jakim placówki dla dzieci wpływają na rozwój kompetencji rodzicielskich i pomagają w przywróceniu rodziny do normalnego stanu.

Słowa kluczowe: dziecko, rodzina, kompetencje rodzicielskie, opieka instytucjonalna

Pełny artykuł

Psychiatria i Psychologia Kliniczna 2016, 16 (4), p. 229–236
DOI: 10.15557/PiPK.2016.0031

Streszczenie:
Otrzymanie informacji o chorobie lub niepełnosprawności dziecka jest dla jego rodziców doświadczeniem bardzo trudnym, często traumatycznym. Badacze problemu wskazują na szereg negatywnych reakcji emocjonalnych występujących u rodziców: poczucie straty, osamotnienie, szok, wzajemne obwinianie się, niepewność, lęk. Wczesna interwencja, rozumiana jako interdyscyplinarne świadczenia rehabilitantów, lekarzy, pedagogów, psychologów i innych specjalistów w pierwszych latach życia dziecka, potrzebna jest w równym stopniu samemu pacjentowi, jak i jego rodzicom, którzy dzięki wsparciu i pedagogizacji dojrzewają do nowej roli rodzica – opiekuna – terapeuty. W artykule powołam się na wyniki badań przeprowadzonych wśród rodziców dzieci z rzadkimi chorobami genetycznymi. Respondenci dzielili się ze mną swoimi doświadczeniami związanymi z wczesną interwencją, oceniali jakość otrzymanej pomocy oraz jej efekty dotyczące dziecka i rodziny. Badania były prowadzone zgodnie z metodyką badań jakościowych. Przeprowadziłam wywiady narracyjne z matkami i ojcami dzieci z rzadkimi zespołami chromosomowymi. Analiza narracji odnosiła się do doświadczeń związanych z korzystaniem lub niekorzystaniem z wczesnej interwencji. Część rodziców dzieci z rzadkimi zespołami chromosomowymi nie miała możliwości korzystania z usług wczesnej interwencji – badani z tej grupy skarżyli się na lekceważenie przez specjalistów zgłaszanych problemów i opisywanych symptomów choroby, przez dłuższy okres doświadczali także „gonitwy terapeutycznej”. Do drugiej grupy należeli rodzice korzystający z wczesnej interwencji. Doświadczenie rzadkiej choroby zwiększyło ich potrzebę pogłębienia wiedzy o chorobie i sposobach leczenia, co z pewnością było dużym wyzwaniem dla specjalistów, jednak również w tak trudnym przypadku możliwe jest wzorcowe działanie wczesnej interwencji, o którym opowiada jedna z respondentek.

Słowa kluczowe: wczesna interwencja, rzadka choroba genetyczna, rodzina

Pełny artykuł

Psychiatria i Psychologia Kliniczna 2016, 16 (4), p. 237–245
DOI: 10.15557/PiPK.2016.0032

Streszczenie:
Cel: Celem badań było poznanie sposobu organizacji wczesnego wspomagania rozwoju dziecka w środowisku lokalnym. Materiał i metoda: Badania przeprowadzono w dwóch miastach powiatowych, wśród pracowników instytucji organizujących i prowadzących wczesne wspomaganie rozwoju dziecka. Wyniki: W badanych miastach stosuje się różne sposoby organizacji wczesnego wspomagania rozwoju dziecka. W Oświęcimiu za całość działań – od wydawania opinii, przez prowadzenie akcji informacyjnych i zajęć dla dzieci, po warsztaty dla rodziców – odpowiada Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna. W Cieszynie wsparcie dla dzieci rozwija się oddolnie (w roku 2016 swoją ofertę dołączą dwa przedszkola niepubliczne), a Poradnia wydaje opinie o potrzebie wczesnego wspomagania. Wnioski: W Europie w ostatnich kilkunastu latach mocno rozwinęła się pomoc kierowana do małych dzieci wymagających wczesnego wspomagania i do ich rodzin. W Polsce 10 lat temu był realizowany rządowy program pilotażowy, ale wciąż brakuje systemowych rozwiązań. W innych europejskich krajach wczesna interwencja jest podejmowana w celu wspierania rozwoju dziecka, u którego wykryto nieprawidłowości czy opóźnienia rozwoju. Natomiast w polskim systemie pomoc dzieciom jest nieskoordynowana (zadania są podzielone między trzy resorty: zdrowia, edukacji i pomocy społecznej) i często wiązana z orzeczeniem o niepełnosprawności dziecka. Należy wprowadzić zmiany legislacyjne, tak aby możliwe było zakładanie lokalnych ośrodków wczesnego wspomagania czy wczesnej interwencji. Niezbędne jest również uporządkowanie terminologii, by niezwłocznie – bez czekania na orzeczenie o niepełnosprawności – obejmować pomocą dzieci, u których wykryto nieprawidłowości w rozwoju.

Słowa kluczowe: system wsparcia dziecka niepełnosprawnego lub zagrożonego niepełnosprawnością i jego rodziny, polityka społeczna, wczesna interwencja, wczesne wspomaganie

Pełny artykuł

Psychiatr Psychol Klin 2016, 16 (4), p. 246–255
DOI: 10.15557/PiPK.2016.0033

Streszczenie:
Cel: Zgodnie z kołowym modelem funkcjonowania rodziny Davida H. Olsona istnieją szczególne wymiary, które tworzą bazę dla dobrej adaptacji i właściwego rozwoju dziecka: elastyczność, spójność, komunikacja i zadowolenie z życia rodzinnego. Prezentowane badania koncentrują się na powiązaniach między tymi wymiarami funkcjonowania rodziny i jej statusem socjoekonomicznym a umiejętnościami szkolnymi (czytanie, pisanie, matematyka) dzieci przedszkolnych i wczesnoszkolnych. Metoda: Badaniem objęto 105 dzieci w wieku 5 i 6 lat z województwa śląskiego oraz 105 rodziców tych dzieci. Rodzice wypełniali Skale Oceny Rodziny – SOR (Margasiński, 2009), które są polską adaptacją narzędzia FACES IV (Olson i Gorall, 2006), i metryczkę określającą poziom socjoekonomiczny rodziny (socioeconomic status, SES). Dzieci poddano badaniu adaptacyjnym Testem Umiejętności na Starcie Szkolnym – TUNSS (Kaczan i Rycielski, 2014). Wyniki: Analiza przeprowadzona z zastosowaniem modelowania strukturalnego wskazała, iż zmienne SOR i SES wpływają na poziom umiejętności szkolnych dzieci przedszkolnych i wczesnoszkolnych; ważnym czynnikiem okazał się przy tym wiek dzieci (różnice w miesiącach). Zaproponowany model tłumaczy 78% zmienności wyników w zakresie umiejętności szkolnych. Wśród czynników SES zmienną najbardziej związaną z umiejętnościami szkolnymi dzieci okazał się poziom edukacji matki. Dzieci z systemów rodzinnych o przewadze komponenty zrównoważenia uzyskiwały lepsze wyniki w zakresie umiejętności na starcie szkolnym niż dzieci z systemów o przewadze komponenty niezrównoważenia.

Słowa kluczowe: SES, rodzina, umiejętności na starcie szkolnym

Pełny artykuł

Psychiatria i Psychologia Kliniczna 2016, 16 (4), p. 256–261
DOI: 10.15557/PiPK.2016.0034

Streszczenie:
Liczne doświadczenia kliniczne pokazują, że moment, w którym rodzic dowiaduje się o wykrytych u jego dziecka zaburzeniach rozwoju, jest istotny dla procesu leczenia i rehabilitacji dziecka. Przeżycia emocjonalne towarzyszące otrzymaniu informacji o pierwszym rozpoznaniu mogą wywierać wpływ na stosunek rodzica do niepełnosprawności dziecka, a także rzutować na relacje ze specjalistami biorącymi udział w jego szeroko pojętej rehabilitacji i terapii. Niewłaściwy sposób informowania rodziców o nieprawidłowościach rozwojowych dziecka może nawet doprowadzić do silnego urazu o daleko idących negatywnych konsekwencjach. Wielu przykrym przeżyciom nie można zapobiec, sama sytuacja jest bowiem silnie stresogenna – specjalista może jednak zmniejszyć jej urazowy wpływ przez unikanie niepożądanych zachowań, takich jak opóźnianie przekazania informacji, nieupewnianie się, co rodzice zrozumieli z diagnozy, niezwracanie uwagi na emocje rozmówców, niedoinformowanie o możliwościach podejmowania działań leczniczych czy rehabilitacyjnych. Artykuł zawiera analizę teoretyczną wpływu pierwszej diagnozy na powstawanie takich emocji, jak lęk przed przyszłością i przeszłością oraz poczucie winy i wstydu. Emocje te zostały przeanalizowane w odniesieniu do przeżyć rodziców dzieci z zaburzeniami rozwoju. Autorka oparła się na wynikach badań przeprowadzonych przez różnych badaczy, zarówno polskich, jak i zagranicznych, by ukazać doświadczenia rodziców dowiadujących się o niepełnosprawności dziecka, przeżywane przez nich emocje i ich wpływ na przebieg procesów poznawczych (zwłaszcza spostrzegania i pamięci), a także oczekiwania rodziców w stosunku do lekarzy i innych specjalistów.

Słowa kluczowe:
komunikacja, dzieci niepełnosprawne, emocje, relacje rodzic–specjalista

Pełny artykuł

Psychiatria i Psychologia Kliniczna 2016, 16 (4), p. 262–269
DOI: 10.15557/PiPK.2016.0035

Streszczenie:
Rozwój jednostki i jego uwarunkowania znajdują się w kręgu zainteresowań medycyny, psychologii, pedagogiki i socjologii. Pobyt dziecka z matką w izolacji penitencjarnej jest szczególną, trudną sytuacją społeczną. Z jednej strony umożliwia prawidłowy rozwój dziecka w wieku 0–3 lat, z drugiej niesie za sobą szereg zagrożeń. Celem artykułu jest ukazanie uwarunkowań rozwoju dziecka przebywającego z matką w izolacji więziennej w kontekście społecznym, a także w świetle wybranych teorii psychologicznych. W pracy przedstawiono specyfikę odbywania kary pozbawienia wolności przez kobiety będące matkami oraz aspekty prawne, formalne i resocjalizacyjne odnoszące się do matki, dziecka i diady matka–dziecko. Przyjmuje się, że przywięzienne domy matki i dziecka stanowią formę wczesnego wspomagania rozwoju dziecka w trudnej sytuacji skierowania matki do zakładu karnego. Szczegółowo opisano standardy pobytu matek z dziećmi w takich placówkach (pomieszczenia mieszkalne, rekreacyjne i terapeutyczne, warunki socjalne) – jako formy zabezpieczenia podstawowych i specyficznych potrzeb kobiet i dzieci. Skupiono się na zobrazowaniu czynników środowiskowych wspomagających i chroniących prawidłowy rozwój dziecka oraz relację matki z dzieckiem, takich jak obecność personelu penitencjarnego (wychowawcy, psychologowie) i personelu medycznego (lekarze, pielęgniarki). Zaprezentowano zasoby (norma intelektualna, wysoka motywacja do realizowania się w roli matki) i obciążenia (deficyty w funkcjonowaniu w rolach społecznych, niska samoocena, brak poczucia kompetencji czy instrumentalne traktowanie dzieci) kobiet skazanych za przestępstwo oraz metody oddziaływań resocjalizacyjnych, edukacyjnych i terapeutycznych. Ważnymi aspektami omawianych oddziaływań są kształtowanie właściwej relacji matki z dzieckiem, budowanie kompetencji rodzicielskich i ciągła weryfikacja stanu relacji przez kadrę penitencjarną. Prezentacja prakseologicznego wymiaru problemu stanowi wstęp do dalszych poszukiwań badawczych.

Słowa kluczowe:
rozwój dziecka, izolacja penitencjarna, teoria przywiązania, rodzina

Pełny tekst

Psychiatria i Psychologia Kliniczna 2016, 16 (4), p. 270–273
DOI: 10.15557/PiPK.2016.0036

Streszczenie:
Artykuł ma na celu przedstawienie prawidłowego rozwoju emocjonalno-społecznego we wczesnym dzieciństwie. Zaprezentowano poszczególne etapy rozwojowe, ich uwarunkowania i konsekwencje dla dalszego rozwoju. Pod uwagę zostały wzięte kolejne fazy pojawiania się pierwszych emocji i ich (samo)regulacji. Samoregulacja traktowana jest jako jedna z podstawowych późniejszych kompetencji dziecka, stanowiąca bazę dla całego rozwoju społecznego i poznawczego. Ponadto w artykule zwrócono uwagę na etapy rozwoju społecznego, ze szczególnym uwzględnieniem pierwszych przejawów behawioralnych, takich jak kontakt wzrokowy czy podążanie za opiekunem. Odniesiono się do etapów rozwoju moralnego – jako nieodłącznego elementu socjalizacji. Podkreślono, jak ważne dla społeczno-emocjonalnego rozwoju dziecka są kompetencje rodzicielskie oraz jakie konsekwencje ma stosowanie przez rodziców nieprawidłowych wzorców, takich jak brak ograniczania lub nadmierne ograniczanie dziecięcej eksploracji. Istotnym aspektem jest również to, że rozwój w innych sferach – motoryczny czy poznawczy, ze szczególnym uwzględnieniem mowy –często bezpośrednio wpływa na rozwój emocjonalny i społeczny dziecka.

Słowa kluczowe:
rozwój społeczny, rozwój emocjonalny, rozwój moralny

Pełny artykuł

Psychiatria i Psychologia Kliniczna 2016, 16 (4), p. 274–279
DOI: 10.15557/PiPK.2016.0037

Streszczenie:
Muzyka towarzyszy człowiekowi niemal przez całe jego życie. Już w okresie prenatalnym dziecko reaguje na „otulające” je dźwięki. Niemowlę odwraca głowę w kierunku głosu matki, wykazuje zainteresowanie nuconymi przez nią melodiami i śpiewanymi kołysankami. Na kolejnych etapach rozwoju dziecko pobudza do brzmienia swoje ciało, zabawki, przedmioty codziennego użytku i elementy wyposażenia mieszkania, tworzy własne rytmy i melodie, samodzielnie buduje proste instrumenty muzyczne. Bawi się, uczy i wypoczywa, nucąc ulubione melodie, śpiewając przeboje, wyklaskując, wystukując lub wytupując znane sobie rytmy piosenek. We wczesnym wspomaganiu stosuje się zróżnicowane metody zarówno wykrywania nieprawidłowości rozwojowych, jak i rehabilitacji. W tym celu sięga się coraz częściej po niekonwencjonalne środki oddziaływania, w tym po sztukę muzyczną. Właściwie odczytane przez rodziców i specjalistów zajmujących się wspomaganiem rozwoju sygnały dźwiękowe i muzyczne pozwalają lepiej zrozumieć pragnienia, oczekiwania i predyspozycje dziecka, a dzięki temu lepiej reagować na jego komunikaty i prowadzić z nim dialog. Może się to przyczynić do zmniejszenia narażenia rozwoju dziecka na różnorodne nieprawidłowości, trudności i problemy oraz stanowić formę efektywnego wsparcia dziecka i jego rodziny. Wszechobecność dźwięków, zarówno muzycznych, jak i niemuzycznych, oraz pełnione przez nie funkcje skłaniają specjalistów, m.in. lekarzy, psychologów, pedagogów i muzykoterapeutów, do wykorzystywania komunikacji muzycznej w celu udzielania pomocy dziecku zagrożonemu nieprawidłowym rozwojem bądź niepełnosprawnością i jego rodzinie.

Słowa kluczowe:
dziecko, komunikacja, muzykoterapia, rodzina, wczesne wspomaganie

Pełny tekst

Psychiatria i Psychologia Kliniczna 2016, 16 (4), p. 280–283
DOI: 10.15557/PiPK.2016.0038

Streszczenie:
Niniejsze studium przypadku dotyczy 6-letniego chłopca z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim i autyzmem dziecięcym oraz jest próbą syntetycznego spojrzenia na funkcjonowanie dziecka w środowisku domowym i grupie rówieśniczej. Szczególne miejsce w pracy zajmują zagadnienia związane z szeroko rozumianym wsparciem rozwoju, systemowym postrzeganiem funkcjonowania rodziny, optymalizacją otoczenia dziecka autystycznego i dietetyką. Zwrócono także uwagę na znaczenie diagnozy funkcjonalnej – dokonywanej przez zespół wczesnego wsparcia rozwoju – która pozwala spojrzeć na dziecko i jego bliskich w sposób holistyczny. Na konkretnym przykładzie zaprezentowano, jakie zmiany mogą się dokonać w życiu dziecka w ciągu 3 lat, jeśli w proces terapeutyczny zostaną zaangażowani członkowie rodziny, a modyfikacji ulegną pozornie mało istotne aspekty życia.

Słowa kluczowe: autyzm, niepełnosprawność intelektualna, wczesne wspomaganie rozwoju

Pełny tekst

Psychiatr Psychol Klin 2016, 16 (4), p. 284–287
DOI: 10.15557/PiPK.2016.0039

Streszczenie:
Wczesna interwencja coraz częściej jest przedmiotem interdyscyplinarnych rozważań dotyczących opieki nad dzieckiem już od pierwszych chwil jego życia. Im wcześniej zostaną podjęte działania przeciwko zagrożeniu niepełnosprawnością, tym większe jest prawdopodobieństwo pełnej skuteczności udzielanej pomocy. Jednym z głównych założeń wczesnej interwencji jest możliwie najszybsze wykrycie zagrożeń rozwojowych. W opracowaniu zwrócono uwagę na okoliczności utrudniające prawidłowy rozwój dziecka i przedstawiono je na podstawie studium przypadku. Choć istnieje wiele metod pomocnych w codziennej praktyce pedagoga specjalnego, wykorzystanie metody psychodramy daje możliwość uchwycenia momentu, gdy należałoby podjąć działania profilaktyczne. Wiedza pedagoga specjalnego w połączeniu z psychodramą pozwala na spojrzenie w przyszłość danego dziecka i zaplanowanie takich działań, które będą najlepsze dla jego rozwoju. Tylko bardzo wczesne wsparcie dziecka zagrożonego niepełnosprawnością i jego rodziny, ze szczególnym uwzględnieniem rodziców, umożliwia prawidłowy rozwój dziecka we wszystkich sferach.

Słowa kluczowe:
wczesna interwencja, psychodrama, wsparcie, pedagog specjalny, rodzina

Pełny tekst